Prawo do informacji stanowi przejaw ochrony autonomii pacjenta i upodmiotowienia go w procesie leczenia. Informacja odgrywa istotną rolę w relacjach między lekarzem a pacjentem, ponieważ przekazana właściwie co do zakresu, sposobu i formy ma umożliwić pacjentowi ocenę korzyści i ryzyk, jakie mogą wyniknąć z proponowanego leczenia i pozwolić na udzielenie lub odmowę zgody na poddanie się interwencji medycznej.
Na prawo pacjenta do informacji wskazuje art. 9 ust. 1 i 2 ustawy o prawach pacjenta z 2008 r.. Odpowiadający temu prawu obowiązek lekarza udzielenia pacjentowi informacji wynika natomiast z art. 31 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z 1996 r. oraz z art. 13 Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Podmiotem, na którym spoczywa obowiązek udzielania pacjentowi informacji jest lekarz. Adresatem informacji pozostaje pacjent, który ukończył lat 16 lub jego przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun prawny). Jeżeli pacjent ma mniej niż 16 lat albo zachodzi sytuacja wyjątkowa, tzn. chory jest nieprzytomny lub niezdolny do zrozumienia znaczenia przekazywanych mu informacji (np. nietrzeźwy, cierpiący na schorzenie upośledzające sprawność intelektualną), lekarz wypełnia obowiązek informacyjny wobec osoby bliskiej. Kategoria osób bliskich obejmuje współmałżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej (np. rodzice i dzieci, teść i teściowa, zięć i synowa, pasierb i pasierbica), przedstawiciela ustawowego oraz osobę pozostającą we wspólnym pożyciu (konkubina, konkubent) bądź inna osobę, wskazaną przez pacjenta.
Pacjentowi, który nie ukończył 16 roku życia lekarz ma obowiązek udzielać informacji o stanie zdrowia i proponowanym leczeniu tylko w zakresie i formie niezbędnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.
Przekazywanie informacji o stanie zdrowia pacjenta innym osobom może nastąpić tylko za jego zgodą, złożoną wyraźnie bądź w sposób dorozumiany (pozawerbalny – określonym zachowaniem się lub gestem, np. skinieniem głowy).
Udzielenie informacji powinno nastąpić w sposób jasny, zrozumiały i przystępny dla indywidualnego pacjenta. Od lekarza wymaga się dostosowania zarówno zakresu, jak i sposobu przekazywania informacji do okoliczności konkretnego przypadku i wzięcia pod uwagę osoby chorego (jego wieku, stanu psycho-fizycznego, poziomu intelektualnego, zdolności zrozumienia udzielanych informacji). Lekarz powinien także uwzględnić rodzaj interwencji medycznej, jej nagłości oraz ciężar gatunkowy. Z obowiązku informacyjnego nie zwalnia lekarza niski poziom intelektualny pacjenta oraz jego słabe zdolności percepcyjne spowodowane np. wyczerpaniem fizycznym. Obowiązek udzielania informacji pozostaje aktualny także w razie trudności w komunikowaniu się z pacjentem (chory niemy, niesłyszący, nie porozumiewający się w jęz. polskim). Ponadto posługując się sformułowaniami fachowymi (np. łacińskimi), lekarz powinien przełożyć je na język zrozumiały dla chorego i wyjaśnić ich sens w sposób jak najbardziej przystępny.
Udzielenie pacjentowi informacji powinno nastąpić w odpowiednim czasie przed podjęciem leczenia (np. w razie operacji – przynajmniej w dniu poprzedzającym zabieg).
Forma przekazania informacji pozostaje dowolna, w praktyce najczęściej ustna; ewentualne wyjątki w tym zakresie wynikają z przepisów prawa i dotyczą np. zabiegów transplantacyjnych. Przekazanie informacji w formie pisemnej (np. poprzez wręczenie choremu broszury na temat konkretnego zabiegu lub formularza zgody na zabieg) może mieć wyłącznie charakter wyłącznie pomocniczy. Pacjentowi należy w każdym przypadku zapewnić możliwość bezpośredniego i osobistego kontaktu z lekarzem, zadawania pytań i przedstawienia swoich wątpliwości.
Zakres informacji, do jakich pacjent ma prawo wynika expressis verbis z art. 9 ustawy o prawach pacjenta oraz art. 31 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Przepisy te nakazują lekarzowi udzielić choremu informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach leczenia oraz o rokowaniu.
Zasadą jest, że pacjent ma prawo do informacji o typowych skutkach poddania się badaniom lub zabiegowi. Za typowe (normalne, zwykłe, przeciętne,) uznaje się takie ryzyka i powikłania, które zazwyczaj w danych przypadkach występują i z których pojawieniem chory powinien się liczyć. Lekarz nie ma natomiast obowiązku informowania pacjenta o nietypowych ryzykach określonej interwencji medycznej, tzn. komplikacjach i powikłaniach wyjątkowych, nadzwyczajnych i mało prawdopodobnych.
Pacjent ma jednak „prawo do prawdy" i w każdym przypadku może żądać pełnej (wyczerpującej) informacji na temat wszelkich ryzyk, jakie wiążą się z przeprowadzeniem/podejmowanym leczeniem, jego zaniechaniem, itd.. Na wyraźne żądanie pacjenta lekarz powinien więc takich informacji udzielić, zachowując daleko idącą ostrożność i takt w postępowaniu, jeśli rokowania są niepomyślne.
Pacjent może nie tylko żądać informacji pełnej, ale także ma prawo w ogóle odmówić jej otrzymania. Wolę bycia nieinformowanym pacjent powinien sformułować wyraźnie i w sposób nie budzący wątpliwości. Zrzeczenie się prawa do informacji jest jednak niedopuszczalne w przypadku zabiegu radykalnego, powodującego nieodwracalny uszczerbek na zdrowiu (np. amputacja kończyny, usunięcie organu), gdy operacja pozbawiona jest celu terapeutycznego oraz gdy w grę wchodzi ochrona bezpieczeństwa osób trzecich (istnieje ryzyko zakażenia wobec stwierdzenia choroby zakaźnej lub faktu nosicielstwa, np. wzw typu B lub C).
